PAUSBEZOEK AAN BELGIË

voorbede

In de eerste voorbede op zondag 29 september werd gebeden om zegen over het pausbezoek aan België. Terwijl wij de Eucharistie vierden in onze St. Pauluskerk, ging paus Franciscus voor in de Eucharistie in het Koning Boudewijnstadion in Brussel. Deze viering bracht de pausreis tot een ongekende apotheose, waardoor het bezoek kantelde van een voorspelde mislukking naar een gebeuren dat toekomst wist te scheppen. Ik spreek niet over succes, maar we bidden om zegen, dat dit bezoek toekomst schept. 

voorgeschiedenis

Aanleiding voor het pausbezoek was het jubileum van de universiteit van Leuven. Deze uitnodiging was als een formaliteit aan paus Franciscus verzonden, maar tot ieders verrassing en soms verbijstering nam de paus de uitnodiging aan. De vraag die direct gesteld werd door de journalisten, luidde: “Wat heeft de paus hier nog te zoeken? Die man heeft hier niets meer te vertellen.”  Media schiepen een sfeer waarin voor nuance geen plaats meer was.  Zelfs doorgaans fijnbesnaarde columnisten lieten zich meeslepen door geldingsdrang. Zij, die steeds de mond vol hadden van dialoog, diversiteit en respect,  doopten hun pen in azijn, meestal niet gehinderd door kennis van zaken en achtergrond. Want over geloof kan volgens velen enkel gesproken worden als ‘een kapstok’ voor oude mensen, een restant uit het verleden, een griepje waarvan te genezen valt. Het Pausbezoek bewees het tegendeel. 

misbruik

Voor de journalisten werd voor hun kritische visie de weg helaas door de kerk zelf geëffend, vanwege het misbruik door mensen die van laag tot hoog aan de kerk verbonden waren. Ik weet vanuit mijn tijd als vicaris-generaal, toen ik het misbruikdossier kreeg toebedeeld, welk effect misbruik op slachtoffers heeft. Slachtoffers lijden vaak aan een soort emotionele dwarslaesie, die niet of maar ten dele te genezen valt. Herstel van de aangebrachte schade is nauwelijks mogelijk. Paus Franciscus kwam dus naar een land waar de wonde van het seksueel misbruik nog schrijnend is. Maar deze wonde kon journalisten als hefboom dienen om niet alleen de Kerk als instituut maar het geloof in het algemeen naar de marge te duwen. Ook de Nederlandse journaals wilden niet anders dan de standpunten van de Belgische media herhalen. 

Zo ontstond er een soortgelijke sfeer, als wij hier in Nederland hebben meegemaakt bij het pausbezoek van Johannes Paulus II in 1985, toen de paus als spotfiguur werd neergezet. Wie qualitate qua het woord mocht voeren, naam de gelegenheid te baat de paus de les te lezen. Soortgelijk gedrag was er nu in België. Maar ook deze paus had de moed om met open vizier naar een zeer geseculariseerd land te reizen. 

vrijmoedigheid

Allereerst ging hij de uitdaging aan op een vrijmoedige en ontwapenende manier. Hij kwam niet om iets goed te praten, maar sprak zijn diepe schaamte uit voor het misbruik in de Kerk: ‘Eén geval is genoeg om je diep te schamen.’ 

Natuurlijk was hij gast op de universiteit van Leuven, waar hij de professoren op het hart drukte om hun grenzen van kennis te verleggen in dienst van mens en planeet. Universiteit en Kerk kunnen samenwerken en elkaar tot groter inzicht brengen.

Onbevreesd en vrijmoedig toonde de paus zich ook, toen hij opperde, dat het tijd was voor de zaligverklaring van koning Boudewijn. Hij loofde de zet van de koning om een stap opzij te zetten toen de bevolking om de legalisering van abortus vroeg. De paus is een grote verdediger van het ongeboren leven, dat hij als ultiem symbool van kwetsbaarheid ziet. Door dit onderwerp aan te snijden in een land dat zelfbeschikking hoog in het vaandel draagt, toonde hij zich bewust van zijn eigen boodschap. Open over zijn standpunten, gaat hij de dialoog aan.

verbondenheid

Verder is er de verbondenheid die hij rond zijn persoon weet te scheppen. De paus komt altijd om het evangelie te brengen. Daar is hij helder in. Maar over de grenzen van zijn eigen overtuiging heen weet hij mensen te bemoedigen om meer verantwoordelijkheid op zich te nemen in deze wereld, ‘waarin we elkaar dringend meer als broers en zussen moeten zien, in plaats van als vijanden.’ Paus Franciscus spreekt altijd tot alle mensen van goede wil. Hij roept christenen op om zich op dezelfde manier naar buiten te keren, in dienst van meer menselijkheid. 

dienstbaarheid

Er ging geen dag voorbij of paus Franciscus deed ergens één of zelfs meerdere verrassingsbezoeken. Zo ging hij langs in een rusthuis voor bejaarden in armoede. Hij nam het ontbijt met daklozen. Hij had een ontmoeting met vluchtelingen. En natuurlijk was er ook de ontmoeting met slachtoffers van seksueel misbruik door mensen van de Kerk, welk samenzijn een uur langer duurde dan gepland. Maar ook bezocht hij het jongereninitiatief op festival ‘Hope Happening’. Juist de jongeren lieten het andere gezicht zien van het pausbezoek. Onverwacht vele jonge mensen waren bij de Eucharistie aanwezig. Niet de verzuurde journalisten met hun verbitterde boodschap dat de paus niets te zeggen had, hadden het laatste woord, maar de jongeren die lieten weten graag een boodschap van de paus voor deze ingewikkelde wereld te vernemen. Voor hen hield de paus een indringend pleidooi voor zelfgave en klaagde hij het egoïsme aan. “Het pad van egoïsme genereert een gesloten geest, muren en obstakels die ons vastketenen aan materiële dingen en ons scheiden van God en van onze broeders en zusters. Wat zou er gebeuren als we eigenbelang en marktmentaliteit als enige fundamenten voor gemeenschappen en individuen zouden stellen? Er zou geen ruimte meer zijn voor degenen die in nood zijn, noch genade voor degenen die fouten maken, noch mededogen voor degenen die lijden en niet vooruit kunnen in het leven.”

boodschap

Deze boodschap verwoordde de paus in zijn homilie. Hij had het over drie sleutels die ons helpen om de lezingen van die dag te verstaan: openheid, gemeenschap en barmhartigheid. Dit zijn de drie geschenken van het pausbezoek aan de kerk in België anno 2024: Het is de boodschap om een kerk te worden van dappere christenen, die de verantwoordelijkheid op zich nemen om op een open en vrije manier de hand te reiken en aan te nemen van andere mensen van goede wil en metterdaad hen zo te evangeliseren. Zoals Franciscus’ naamgenoot, Franciscus van Assisi het uitdrukte: ‘Verkondig het evangelie door je levenswijze en gebruik woorden als het moet?’ Als we erin slagen om gaandeweg meer zo’n kerk en zulke christenen te worden, dan ligt hier de blauwdruk voor de toekomst van de Kerk. 

Dr. Hub Schnackers, em.